گل غلتان
آیین سنّتی گل‌غلتان نوزادان به عنوان اوّلین اثر معنوی استان سمنان در فهرست آثار ملّی ایران به ثبت رسیده است.
در این آیین در فضایی معنوی مادران نوزادان خود را در گلبرگ‌های گل‌محمّدی غلتانده تا در برابر بیماری‌ها به ویژه آلرژی‌های فصل بهار مصون بمانند.
این رسم در سال‌های اخیر نیز توسّط اهالی نقاط مختلف شهرستان دامغان از جمله شهر امیریه، روستاهای حسن‌آباد، جزن و جاهای دیگری که گل‌محمّدی می‌روید و بخواهند غیر رسمی نیز صورت می‌گیرد. بنابراین، آیین مذکور در صورتی که تولّد نوزاد با فصل بهار و زمان رویش گل‌های محمّدی مصادف گردد، تنی چند از زنان فامیل برای چیدن گل محمّدی به میان باغات و مزارع رفته و با ذکر صلوات و خواندن ابیاتی به شرح زیر، اقوام و آشنایان به جمع‌آوری گل مورد نیاز برای اجرای مراسم گل‌غلتان نوزاد می‌نمایند.
متن شعر:
همه کوه و کمر بـوی تـو داره، یـا محمّد!
کدوم گل قامت و روی تو داره، یـا محمّـد!
همـون ماهـی کـه از کــوه مــی‌زنه ســر
نشان طــاق ابــروی تو داره، یــا محمّد!»
رفتـم بـه سمـرقنـد و قنـد آوردم
رفتـم و هـزار سیـب دورنـگ آوردم
هم وزن زمین و آسمان غـم خوردم
که همچنین فرزند به چنگ آوردم
مشـامـم تازه از بـوی محمّد
بـه قربــان گــل روی محـمّد
اگر باشد مرا صد جان شـیرین
فدای تاری از مـوی محمّـد
محمّد سـرور و سـردار دینـه
محـمّـد نــور رب الـعـالمینـه
مـحمّد که خدا پیغمبریش داد
چـراغ آسمـان شمـع زمینـه
پس از جمع‌آوری گل که بیشتر در ساعات آغازین صبح صورت می‌گیرد، گل‌های چیده شده را به خانه آورده و پرپر می‌کنند. سپس نوزاد را به حمام برده و بدنش را شستشو می‌دهند. پس از خارج کردن نوزاد از حمام و خشک کردن بدنش او را در میان پارچه‌ای سفید‌رنگ که گل‌های پر پر شده محمّدی در میان آن ریخته شده قرار داده و می‌غلتانند. این کار بیشتر توسّط مادر، عمه، خاله و یا مادربزرگ او انجام می‌شود. مرسوم است که چهار زن هر یک گوشه‌ای از پارچه حاوی گل را گرفته و با نهادن نوزاد در میان گلبرگ‌ها وی را می‌غلتانند. آیین گل‌غلتان نوزاد همراه با ذکر نام پنج‌تن و ختم صلوات انجام می‌گیرد. پس از لحظاتی کار خواندن، «روائی» به منظور توصیف هر چه بیشتر زیبایی‌های کودک توسّط بستگان نزدیک صورت می‌گیرد. نمونه‌هایی از این ابیات به شرح زیر است:
ای سـرو شـتاء تو از کجا آمـده‌ای؟
ای خـرمن گل، ز بــاغ جان آمده‌ای
خـون شد جگرم برای دیــر آمدنت
ای خرمن گـــل، ز باغ جان آمده‌ای
از در درآمــد ماهی، از دل کشیـدم آهی
یاران نگیریــن راه را، تا من ببینـم ماه را
پس از انجام این آیین، مهمانان به صرف چای، شربت و شیرینی پذیرایی می‌شوند. در گذشته این مراسم برای نوزادانی که در فصل بهار متولّد می‌شدند در دهمین روز پس از زایش و در حمام عمومی محل پس از غسل دهم انجام می‌شد. برای نوزادانی که در دیگر فصول سال به دنیا می‌آیند، این مراسم در اوّلین بهار زندگی‌شان انجام می‌شود. برخی خانواده‌ها با توجّه به آگاهی از زمان تولّد فرزند خود در طول سال، اقدام به نگهداری مقداری برگ گل در یخچال نموده و با ولادت نوزاد به انجام این مراسم مبادرت می‌ورزند.
به‌طورکلّی، انجام این مراسم از هنگام تولّد تا یک‌سالگی نوزاد انجام‌پذیر است. در باور اهالی منطقه غلتانیدن بدن نوزاد در میان برگ‌های گل سبب حفظ طراوت و شادابی او و دور ماندن از بیماری‌های مختلف [به ویژه بیماری‌های پوستی] می‌گردد.
زنان کهنسال شهر امیریه، در بیان علّت انجام این کار چنین بیان می‌دارند که طراوت برگ‌های گل از لاسیدن (پلاسیدن و چروک شدن) پوست بدن کودک جلوگیری نموده، دیگر این که کودک را خوشرو، چاق و چله و سرحال می‌کند. در گذشته خانواده‌های اعیان برای انجام این مراسم از نوازندگان محلّی نیز دعوت به عمل می‌آورند. در سال‌های اخیر این رسم در خانه پدر نوزاد و با حضور جمعی از زنان فامیل انجام می‌شود. گفتنی است که: کهنسالان نقاط مختلف شهرستان انجام این آیین را از زمان خردسالی به یاد دارند. بر این اساس، مراسم گل غلتان نوزاد از سال‌های پیشین به یادگار مانده و در زمرهی میراث معنوی (نا ملموس) شهرستان دامغان قلمداد می‌گردد.
در باور برخی اهالی شهرستان نیز انجام گل‌غلتان نوزاد سبب مصون ماندن کودک در سال‌های عمر خود از انواع حساسیت‌های فصلی مرتبط با ذرات گل و گیاه به‌ویژه در فصل بهار خواهد شد. پس از انجام مراسم، گلبرگ‌های مورد استفاده را خشک کرده و در مصارف گوناگونی همچون درمان سنّتی بیماری‌ها، معطر ساختن جانماز و غیره استفاده می‌کنند. برخی زنان نیز گل‌های خشک شده را در میان کیسه‌های کوچک پارچه‌ای ریخته و آن را در میان اقلام جهیزیه‌ی عروس قرار می‌دهند.
