تاریخانه دامغان

اطلاعات جاذبه گردشگری

دامغان، میدان امام، خیابان شهید مطهری

تاریخانه، قدیمی‌ترین مسجد ایران و مربوط به دوره ساسانیان در سده‌های ۲ و ۳ و ۵ ه‍. ق است که در شهر دامغان، خیابان تاریخانه، جای گرفته‌است. این اثر در (۱۵ دی ۱۳۱۰) با شمارهٔ ثبت ۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

پیشینه

تاریخانه از آثار باستانی دامغان است که بر پایه پژوهش‌های اداره کل باستان‌شناسی، پیش از تسلط اعراب بر ایران، آتشکده بوده و بعداً به مسجد تبدیل شده‌است. ساختمان بنای دوباره آن مربوط به سده دوم هجری است و شیوه ساختمان آن نیز به شیوه بناهای دوره ساسانیان است. تاریخانه در ترکی به معنای خانهٔ خداست.

معماری

این مسجد نمونهٔ بسیار زیبا و کاملی از مساجد سده‌های آغازین اسلام به‌شمار می‌رود. شیوهٔ معماری مسجد برگرفته از معماری ساسانی است. ساختمان مسجد دربردارنده یک صحن یا حیاط مرکزی است که پیرامون آن را رواقهای سرپوشیده دربر گرفته‌است. شبستان مسجد بر روی هجده ستون مدور (سه ردیف شش تایی) استوار شده‌است که این ستون‌ها یک متر و نیم قطر دارند و از نظر ویژگی‌های معماری همانند ستون‌های کاخ‌های ساسانی هستند. طاق‌های مسجد از آجر است و به طاق‌های دورهٔ پیش از اسلام، یعنی عهد ساسانی همانندی و همسانی بسیار دارد.

ستون

در این مسجد ستون‌هایی مدور قرار دارد که با آجرهایی به طول ۳۵ و به عرض ۳۴ و ۷ سانتی‌متر ساخته شده و به نام «چهل ستون» معروف است. تعداد ستون‌ها ۲۶ عدد است که ۱۸ ستون آن در یک طرف و ۵ ستون در سمت دیگر و ۳ ستون در مقابل قرار گرفته‌است. محیط هر ستون در حدود ۵ متر و بلندای آن از سطح زمین تا محلی که طاق‌ها برآن استوار شده‌است ۲/۸۴ متر و تا پشت بام ۶ متر است. طاق‌های این ساختمان با گذشت زمان فرو ریخته بوده که از محل وجوه جمع‌آوری شده از مردم شهر با خشت خام بر طاق‌های مزبور سقف زده‌اند.

محراب

در سمت مغرب مسجد بین ۶ دهانه و طاق، یک دهانه و طاق بزرگ‌تری به طول ۱۲/۱۴ متر و عرض ۰۳/۵ متر وجود دارد، که آثار محراب و منبر مسجد در این دهانه دیده می‌شود. عرض هر یک از شش دهانه یا ایوان که در طرفین دهانه وسطی واقع شده‌اند ۳۶/۶ متر است. صحن مسجد تقریباً مربع شکل و به طول ۲۷ و عرض ۲۶ متر است.

ستون

در این مسجد ستون‌هایی مدور قرار دارد که با آجرهایی به طول ۳۵ و به عرض ۳۴ و ۷ سانتی‌متر ساخته شده و به نام «چهل ستون» معروف است. تعداد ستون‌ها ۲۶ عدد است که ۱۸ ستون آن در یک طرف و ۵ ستون در سمت دیگر و ۳ ستون در مقابل قرار گرفته‌است. محیط هر ستون در حدود ۵ متر و بلندای آن از سطح زمین تا محلی که طاق‌ها برآن استوار شده‌است ۲/۸۴ متر و تا پشت بام ۶ متر است. طاق‌های این ساختمان با گذشت زمان فرو ریخته بوده که از محل وجوه جمع‌آوری شده از مردم شهر با خشت خام بر طاق‌های مزبور سقف زده‌اند.