مسجد جامع
اطلاعات جاذبه گردشگری
دامغان،خوریا،میدان امام خمینی،خ. مطهری
این مسجد ۳۵ متر طول ۱۸ متر عرض دارد. دارای دو ردیف ستون است و هر ردیف ۵ ستون دارد. روی ستونها سقف‌های مدوّر از آجر زده و فواصل آجرها با گچ، بندکشی شده است و ستونها هم آجری است و محرابی از گچ نیز ساخته‌اند.
این مسجد را میرزا محمّدخان سپهسالار دامغانی بنا کرده است. می‌گویند: در سفری که به مشهد می‌رفته چون تابستان بوده و هوا گرم، در مسجد جامع نزد حاج میرزا رضای اوّل، که از شاگردان سیّد ابراهیم معروف به استاد قزوینی بوده، می‌رود و عصای مرصّعی از طرف شاه به او داده، دستور ساختن این مسجد را می‌دهد. رواق دارالسّیادهی آستانه‌ی رضوی را همین سپهسالار ساخته است.
حاج میرزا رضای دوم، معروف به شریعتمدار، در ماه رمضان، اگر فصل تابستان بود، در همین مسجد زیرزمینی نماز ظهر و عصر را به جماعت می‌خواند و بعد از نماز منبر می‌رفت و فوق‌العاده خوش‌بیان بود. با نهایت سادگی و مستدل صحبت می‌کرد و طوری بود که مستمع احساس خستگی نمی‌کرد و در روز عید فطر نیز همان عصای مرصّع را به‌دست می‌گرفت و با تشریفاتی به مسجد آمده و نماز عید می‌گزارد.
دالان ورودی موصوف به صحن مسجد منتهی می‌شود. طول صحن مسجد ۳۸ و عرض آن ۳۶ متر است. در ضلع جنوبی صحن مسجد، سه ایوان می‌باشد که ایوان وسط مرتفع‌تر و عریض‌تر از ایوان‌های طرفین است. محراب در همین ایوان واقع است و دهانه‌ی این ایوان ۷ متر و درازای زیر سقف ۱۶ متر است سابقاً سمت راست داخل ایوان وسط، منبری ساخته از آجر و گچ دارای ۸ پله بود که اکنون نیست، خراب کرده‌اند و چنانچه در عکس ایوان‌ها دیده می‌شود، از اینکه در زمان خلافت هارون‌الرشید و یا سلجوقیان ساخته باشد، کاملاً به اتمام نرسیده، زیرا سرچوب‌هایی که لای جرزهای طرفین ایوان‌ها گذاشته‌اند، باقی است و به هیچ وجه داخل ایوان‌ها و جبهه‌ی آنها تزیین نشده و دیگر اینکه این ایوان‌ها مربع مستطیل و سقف آنها ضربی پوشیده شده و از دیوار وسط به همراه دارد و ساختمان‌های معمول مساجدی که دیده می‌شود، نمی‌ماند.
لازم به ذکر است که در سال‌های قبل از سوی سازمان میراث فرهنگی استان سمنان، نسبت به بازسازی و تعمیرات جزئی پایه ستونها و سفیدکاری سقف ایوان وسط اقداماتی صورت گرفت.
دو شبستان، یکی در ضلع غربی و یکی در ضلع شرقی است. شبستان شرقی را چند سال پیش به همّت سرهنگی که رئیس نظام وظیفه‌ی دامغان بود، تعمیر و ترمیم کردند و شبستان غربی متّصل به مناره‌ی را آقای حاج شیخ محمّد کاظم خراب کرده و از نو ساخت.
مسجد جامع موقوفاتی ندارد، اگر هم داشته از بین رفته و معلوم نیست. تنها موقوفه‌ای که دارد مقداری از مزرعه‌ی محمّدآباد است که حاج محمّد پدر حاج ملا ابراهیم امین‌التجّار، وقف کرده است. حاج ملا ابراهیم نام خانوادگی «امینیان» برای خود اختیار کرده بود.»
«این مسجد تقریباً در مرکز شهر (خیابان شهید مطهری، کوچهی قیصریه) واقع شده است و دارای دو در ورودی می‌باشد. یکی در شمال شرقی به زیر گنبد قیصریه و دیگری در جنوب شرقی به محله خوریا راه می‌یابد. در صحن حیاط مسجد چهار شبستان قرار دارد. در سمت غرب شبستانی به‌صورت سه ایوانی واقع شده که ایوان وسطی عریض‌تر و رفیع‌تر از ایوان‌های طرفین است. در گوشه جنوب غربی ایوان وسطی محراب قرار دارد که دارای تزیینات ساده هندسی با گچ است. در سمت شرق شبستان دیگری واقع شده که به مسجد زیرزمینی معروف است. این شبستان دارای ۱۰ ستون مربع شکل و سقف آن به‌صورت گنبدهای کوچک شده و گنبدها یک در میان وسط آن باز است. در اطراف ۱۸ عدد طاقچه ساخته شده که در طاقچه‌های سمت راست ورودی شبستان ۵ جای بخاری تعبیه شده است.
در گوشهی جنوب غربی شبستان، محراب قرار دارد. گنبد بالای سر محراب دارای گچبری‌های زیبایی با نقوش گل و گیاه می‌باشد. این شبستان یا مسجد زیرزمینی به دستور میرزا محمّدخان سپهسالار حاکم دامغان در زمان قاجار ساخته شده است. شبستان شمالی مسجد جامع مربوط به عصر حاضر می‌باشد که در سال‌های ۱۳۸۴تا ۱۳۸۳ ه.ق ساخته شده است. شبستان جنوبی که به شبستان سرهنگ مشهور است حدود ۸۰ تا ۹۰ سال عمر دارد و دارای تویزه‌های هلالی است.»
