چشمه علی دامغان
اطلاعات جاذبه گردشگری
ایران، استان سمنان، بزرگراه ۷۰ آسیا، ۳۰ کیلومتری شمال غرب دامغان
استان سمنان و شهر دامغان بسیار مورد توجه پادشاهان قاجار بودهاند؛ به همین دلیل آغامحمدخان و فتحعلیشاه قاجار اقدام به ساخت عمارتی در این منطقه کردند که تا به امروز برجای مانده است. این مجموعه که با نام چشمه علی شناخته میشود، یکی از مهمترین جاهای دیدنی دامغان محسوب میشود. البته ویژگیهای خاص اقلیمی و محیط سرسبز و باصفای چشمه علی باعث شده است تا از زمانهای قدیم این منطقه و چشمهی آن مورد توجه مردم و حاکمان قرار گیرد.
تاریخچه چشمه علی
علاقهی فتحعلی شاه به این خطه از ایران به این دلیل است که شهر دامغان در واقع زادگاه وی بوده و او در مولودخانهی دامغان، چشم به جهان گشوده است. وی پس از به سلطنت رسیدن، چندین بار به این شهر سفر کرده است. زمانی که فتحعلیشاه برای جلوگیری از پیشرفتهای نادر میرزا پسر شاهرخ نادری در مشهد بهسمت خراسان میرفت، در این مکان توقف کرد و همان زمان دستور داد که این عمارت را در آنجا بنا کنند.
با توجه به شواهد تاریخی، در گذشته بهدلیل وجود چندین مجرای آب در این باغ به آن «عالی بولاغ» یا «هزار چشمه» میگفتند.
معماری مجموعه
پس از ساخت عمارت فوق، شاه اعلام کرد: «این عمارت، کعبه ثانی نیاز دارد» و دستور داد تا مسجدی در کنار چشمه بسازند. پس در کنار این عمارت مسجدی با طاقهای رومی ساخته شد که تا چندین سال قبل نیز آثاری از آن دیده میشد. فتحعلیشاه در آن زمان دستور داد وقفنامهای را برای چشمهعلی بر دو سنگ حک کرده و در مسجد نصب کنند، ولی بهدلیل عدم کارایی و مخروبه شدن مسجد، آثار باقیمانده تخریب و مجددا در همان محل مسجدی زیبا احداث شد.
چشمه علی دارای دو دریاچه است که یکی در شمال و دیگری در جنوب عمارت فتحعلی شاه قرار دارد. قسمت اعظم آب چشمه از دریاچه شمالی خارج میشود.بنای چشمهعلی از دو قسمت تشکیل شده است؛ یکی عمارت قراولخانه که بنایی خشتی و معماری صفوی دارد و در زمان آغا محمد خان قاجار مورد استفاده قرار میگرفته و قسمت دوم، بنایی است که درون آب ساخته شده و پایهای سنگی دارد. خود بنا آجری است. ساختمان مجموعه چشمه علی که توسط فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است، درسمت شمالی و داخل دریاچه قرار دارد. به فاصله حدود پانصد متر از تپه های آبده، ساختمانی است دو طبقه و دارای ایوان محصور در آب است. طبقه فوقانی و تحتانی از دو طرف باز است و هر کس در آن بنشیند دو طرف دریاچه را میببیند.
در ساختمانهای تاریخی ایران، به خصوص در قلعهها، ارگها و برجها قسمتی به نام قراولخانه وجود داشته است. قراولخانهها معمولا کاربردهای گوناگونی داشتهاند، از جمله: محل استراحت قراولها و انبار اسلحهی آنها، پادگان برای محافظت مناطق، جایگاه نگهداری و توقف ارابهها و اسبهای سلطنتی.
در واقع، قراولخانه کلبهی کوچکی بوده که سر راههای ورودی به شهر برای گرفتن عوارض از افرادی که محصولات کشاورزی وارد میکردند، ساخته و استفاده میشده است. در هر قراولخانه دو نفر مأمور دولت از اداره دارایی، شب و روز کشیک میدادند تا عوارض لازم را دریافت کنند. دو سوی سازه درون آب استخر قرار دارد که نشیمن گاه شاهان قاجار بودهاست. این مجموعه دارای گرمابه و مسجد هم بوده که اکنون ویران شدهاند.